VIOS draagt bij aan een veilig schoolklimaat
Verhalen uit de praktijk
“De straat kwam de school in.” Zo omschrijven docenten en managers van het Rijn IJssel in Arnhem, de ontwikkeling die enkele jaren geleden in en om hun Mbo-school plaatsvond. De toestroom van meer studenten met de ‘straatcultuur’ als achtergrond, leidde tot meer incidenten en criminaliteit in en om de school. Investeren in de methode VIOS (Veilig In en Om School) bracht uitkomst. “Het is een stuk rustiger geworden. Niet dat er nu geen incidenten meer plaatsvinden. Maar we hebben er eerder en beter zicht op en kunnen als school vroegtijdig – zo mogelijk zelfs preventief - ingrijpen, in goede samenwerking met onze partners in het kernteam veiligheid.”
Een direct causaal verband wil ze niet leggen. Wél ziet Esra Evre, portefeuillehouder Veilig en Gezond Schoolklimaat in het managementteam van het Rijn IJssel Zorg & Welzijn, de coronatijd duidelijk als een kantelpunt. “We kregen te maken met een heel andere populatie studenten dan vóór corona. Deze nieuwe studenten brachten ‘de straat’ mee naar binnen. Ook letterlijk. Ze gebruikten de school als ontmoetingsplek, om te chillen en rond te hangen. Ook met vrienden die niet hier op school zaten. Het leidde tot andere, ruwere omgangsvormen – in en buiten het klaslokaal - en een toename van incidenten: verbaal geweld, vechtpartijen, handel in softdrugs, wapenbezit, grootschalige opstootjes op straat, vóór de school, waar soms ook familieleden van de studenten bij betrokken waren. We zaten in een negatieve spiraal. Er moest gewoon iets veranderen.”
VIOS
Op zoek naar maatschappelijke partners die de school zouden kunnen helpen uit deze vicieuze cirkel te ontsnappen, kwam het Rijn IJssel in contact met de methode VIOS: Veilig In en Om de School. VIOS is een initiatief van de gemeente Arnhem, en wordt uitgevoerd door schoolveiligheidscoördinatoren van het VIOS-team van de Stichting Aanpak Straat- en Schoolveiligheid (SASS). Deze methode - tot stand gekomen met steun van het Ministerie van Justitie en Veiligheid en vormgegeven onder de Aanpak High Impact Crimes (nu: Aanpak Criminaliteits Fenomenen) - was nog in ontwikkeling en draaide proef op twee middelbare scholen in de stad. Het Rijn IJssel sloot zich daar, als eerste MBO-school, graag bij aan.
Kernteam Veiligheid
Als coördinator schoolveiligheid van VIOS, ging Aukje Bosman direct aan de slag om een ‘kernteam veiligheid’ samen te stellen: een team dat een brug slaat tussen de school en belangrijke partners uit het veiligheids- en zorgdomein, zoals de politie, straatcoaches, jongerenwerk, het sociaal wijkteam, leerplicht en handhaving. “Eens per 3 weken komen we met alle partners regulier bij elkaar”, vertelt Bosman, die als ‘schoolcaptain’ VIOS het kernteam voorzit. “En tussendoor zo nodig ook, bijvoorbeeld als zich een ernstig incident voordoet. In het kernteam bespreken we met alle betrokken partners de leerlingen die bij een incident in of rond de school betrokken waren, of over wie wij ons anderszins zorgen maken. Bijvoorbeeld omdat er vermoedens bestaan van crimineel gedrag. Dan kijken we wat er bij de andere partners nog meer bekend is over die jongere, of het gezin waaruit hij afkomstig is. En wat we kunnen doen om verder afglijden te voorkomen.”
Politie en andere partners
Als wijkagent in de Arnhemse wijken Kronenburg en Vredenburg, brengt Erik Kolderie in het kernteam niet alleen veel kennis in over de buurt en de bewoners, maar ook over eventueel te nemen maatregelen. “Mijn rol in het kernteam is vooral adviserend. Wat zou in dit geval een goede vervolgstap kunnen zijn? Is er sprake van een strafbaar feit? Is de zaak al ‘rond’, of moeten we nog scholieren gaan benaderen die als getuigen kunnen dienen, om zo meer duidelijkheid te krijgen over het voorval? Bestaat het vermoeden dat er méér schuilgaat achter het geconstateerde delict? Verricht die jongere bijvoorbeeld hand- en spandiensten voor een criminele organisatie? Moet daar nader onderzoek naar gedaan worden?” Verder is de politie ook betrokken bij concrete, uitvoerende taken, zoals kluisjescontroles, die in het kader van VIOS tot nu toe vooral op middelbare scholen plaatsvinden, maar straks ook op het Rijn IJssel, Kolderie: “Treffen we daarbij strafbare hoeveelheden softdrugs aan, of verboden wapens, dan grijpen we meteen in.”
Zo vroeg mogelijk
Alle partners in het kernteam leveren, vanuit hun eigen achtergrond en expertise, waardevolle bijdragen, in de vorm van extra informatie of suggesties voor – liefst laagdrempelige, maar wel effectieve – maatregelen om de zaak te kunnen afhandelen, herhaling te voorkomen en de jongere voor verder afglijden te behoeden. “Het liefst in een zo vroeg mogelijk stadium, voordat de zaak echt escaleert en het een zaak voor justitie wordt”, vertelt Bosman. “We proberen te voorkomen dat iemand geschorst of zelfs van school gestuurd moet worden. Dan loop je immers het risico dat die jongere helemaal uit het zicht verdwijnt en verder afglijdt richting het criminele circuit.” Evre: “Samen met de partners in het kernteam kijken we dan ook liever naar alternatieve interventies. Kan het sociaal wijkteam iets voor die student betekenen? De straatcoaches of de jongerenwerkers hier binnen de school? Dat vind ik echt een belangrijke meerwaarde van VIOS.”
Kennis vergroten
Als je er als school vroeg bij wil zijn, moet je je personeel in staat stellen om signalen van afwijkend, mogelijk crimineel gedrag vroegtijdig te herkennen. In het kader van VIOS is dan ook flink geïnvesteerd in het vergroten van de kennis van docenten en overig schoolpersoneel op dit terrein. Bosman: “Wat voor trends en ontwikkelingen spelen er momenteel in de samenleving? Waar kunnen jongeren zoal mee te maken krijgen waar het gaat om onveilig, risicovol gedrag? Op straat, op school, in de thuissituatie, maar de laatste tijd ook steeds meer online. Voor de jongeren is er een extra leefwereld bijgekomen. Met één druk op de knop kan soms al veel ellende worden aangericht. Vanuit VIOS zien we dat veel scholen daarmee worstelen en niet goed weten hoe ze daarmee om moeten gaan.” Evre: “En wat zijn bijvoorbeeld signalen die erop kunnen wijzen dat een leerling wel eens actief zou kunnen zijn in de drugshandel? Of dat iemand bijvoorbeeld slachtoffer is van sexting, of zelfs van seksuele uitbuiting?” Via speciale voorlichtingsbijeenkomsten en workshops, met medewerking van deskundigen van buiten, wordt het schoolpersoneel goed toegerust om dit soort signalen te herkennen en om het gesprek hierover aan te gaan. Klassikaal, in algemene zin, bijvoorbeeld tijdens de lessen burgerschap. Maar ook individueel, als de docent vermoedt dat er het (zorgwekkende) gedrag van een student wel eens zou kunnen duiden op een achterliggende onveilige situatie of mogelijk zelfs criminaliteit.
Schoolveiligheidsplan
Een laatste belangrijke verbetering die VIOS heeft gebracht is dat alle deelnemende scholen nu beschikken over een Schoolveiligheidsplan, waarin opgenomen een incidentenprotocol. “En dat gaat heel wat verder dan de vaak vrij algemene protocollen waarover veel scholen al beschikken”, lichten Bosman en Evre toe. “Het bevat een duidelijke visie van de school op veiligheid en het biedt concrete handelingsperspectieven in specifieke situaties. Zodat schoolmedewerkers in geval van een veiligheidsincident goed weten welke stappen ze moeten nemen en welke ketenpartners ze daarbij kunnen betrekken.”
Rustiger en veilig
Hoewel de eerste jaren van VIOS voor een belangrijk deel in het teken stonden van de invoering en verdere ontwikkeling van de methode en de opbouw van het netwerk van veiligheidspartners om de school heen, zijn er al mooie resultaten zichtbaar. “Het is hier in het gebouw een stuk rustiger geworden”, verzekert Evre. Deze constatering wordt onderstreept door de uitslag van de meest recente JOB-monitor, een jaarlijkse enquête onder MBO-studenten. Een ruime meerderheid van de studenten geeft aan zich veilig te voelen op het Rijn IJssel. Evre: “Dankzij VIOS zijn we als school enorm gegroeid op het gebied van veiligheid. Vooral de kenniscomponent is met sprongen vooruitgegaan.” Bosman wijst ook op de sterk verbeterde samenwerking met de ketenpartners: “Er zijn nu heel korte lijntjes. Er hoeft maar iets te gebeuren op school, of we weten elkaar snel te vinden. En actie te ondernemen. Belangrijk is ook dat docenten zich daardoor minder alleen voelen staan. Ze weten dat er een goed vervolg komt op hun melding.”
Wijkagent Kolderie ziet nog een bijkomend voordeel voor de politie: “Door de intensieve samenwerking in VIOS-verband, hebben we veel beter inzicht gekregen in wat er in en om de school zoal plaatsvindt aan crimineel gedrag. Dat is heel waardevolle informatie, die bijvoorbeeld ook kan bijdragen aan de aanpak van ondermijnende criminaliteit elders in de omgeving.”