Podcast: De gevaren van ondermijning in het buitengebied

00:00:00 Presentator Ewout de Bruijn: Dit is een podcast van het ministerie van Justitie en Veiligheid over het brede offensief tegen de georganiseerde misdaad. Criminelen proberen voor illegale activiteiten steeds vaker gebruik te maken van legale bedrijven en diensten. Zo vervagen normen en neemt het gevoel van veiligheid en leefbaarheid af. Dit wordt ondermijning genoemd. Ik ben Ewout de Bruijn. Steeds meer boeren en tuinders krijgen te maken met drugscriminaliteit en daar praat ik over met de vertrouwenspersoon van de land- en tuinbouworganisatie ZLTO en ik ga mee op een surveillance met de politie door de bossen en landerijen rond Tilburg.

00:00:36 Politieagent Rick Pagie heeft contact met een collega via de portofoon en geeft aan dat hij zijn dienst begint.

00:00:50 Een spannend geluid is te horen. Ewout de Bruijn en Rick Pagie zitten samen in de auto.

00:00:55 Presentator Ewout de Bruijn: We gaan nu van de doorgaande weg af met een rotonde en draaien nu het bosgebied in. Er staat hier links ook een auto, er komen wat fietsers aan. We rijden nu op een zandpad in het bos.

00:01:10 Je hoort de auto heen en weer wiebelen, door het rijden op het zandpad.

00:01:11 Politieagent Rick Pagie: Dit is één van de smokkelroutes, van oudsher, waar we nou naartoe rijden. Sluiproutes, zo kun je zo ook noemen. Wat je vaak ziet, is dat hier verkeer doorheen komt. Of het zijn lokale bewoners, dus mensen uit het buitengebied. Maar je ziet ook bijvoorbeeld: hé, deze komt hier niet uit de buurt, dus dan is het waarschijnlijk iemand die de ANPR-palen die ik net aanwees probeert te omzeilen om zo onder de radar te blijven. Je ziet dat wij best wel bij moeten gaan trekken, want die auto loopt alleen maar uit en wij moeten natuurlijk heel veel gas gaan geven om er überhaupt bij te kunnen komen.

00:01:54 Presentator Ewout de Bruijn: Rick Pagie is politieagent in Tilburg. Ik rij met hem mee op surveillance in het buitengebied vlakbij de Belgische grens. En we achtervolgen daar een bestelbusje.

00:02:00 Politieagent Rick Pagie: We gaan het proberen. En stel nu dat die mevrouw kwade zin heeft of iets kwaads in de zin had, dan had ze nou al lang een voorsprong kunnen pakken. Dan was ze nou al lang weggeweest.

00:02:21 Presentator Ewout de Bruijn: Het buitengebied met de bossen en landerijen rond Tilburg is regelmatig het werkterrein van criminelen. Een bestelbusje dat op hoge snelheid over een bospad rijdt, dat valt op. De politie surveilleert hier regelmatig om ondermijning tegen te gaan, maar dat is niet het enige dat er gebeurt. Land- en tuinbouworganisatie ZLTO is een proef gestart waarbij boeren en tuinders hun verhaal kunnen doen bij vertrouwenspersoon Femke van de Plas.

00:02:49 Femke van de Plas (Vertrouwenspersoon ZLTO): Ik ben vertrouwenspersoon vanuit ZLTO voor boeren en tuinders die benaderd worden door criminelen in het buitengebied. Bijvoorbeeld om leegstaande stallen, schuren en kassen te huren voor bijvoorbeeld hennepkwekerijen of drugslabs. Of 'wat doe je met die melksilo's' bijvoorbeeld? Of reststoffen van drugs, die bijvoorbeeld in gierkelders worden geloosd. We weten ook dat boeren het niet altijd heel breed hebben en dat ze door de omstandigheden het soms ook moeilijk hebben. Dan kan het dus zijn dat ze op zo'n aanbod ingaan. En we zien dat boeren en tuinders toch ook wel een grote afstand tot de overheid hebben, want ze melden dus niet dit soort signalen bij de gangbare loketten en bijvoorbeeld bij Meld Misdaad Anoniem, etcetera. Die afstand is te groot, dat doen ze niet. Dat is dus ook de reden dat deze functie is ingesteld, bij de boerenorganisatie eigenlijk.

00:03:47 Presentator Ewout de Bruijn: Met als gedachte: 'wij zijn er altijd al voor de boeren, dus dan kunnen ze bij ons terecht'?

00:03:53 Femke van de Plas (Vertrouwenspersoon ZLTO): Ja. We gaan eens even kijken in een pilot of we kunnen bewerkstelligen eigenlijk dat er nu wel meer meldingen binnenkomen en dat we echt kunnen gaan bouwen aan vertrouwen, dat ze die meldingen ook gaan doen. Ik heb het laatste half jaar wel heel veel onderzoek kunnen doen naar wat boeren en tuinders nou kwetsbaar maakt? En ook echt door met hen in gesprek te gaan.

00:04:17 Presentator Ewout de Bruijn: Wat zijn dan de belangrijkste uitkomsten? Wat kan je nu na zo'n half jaar onderzoek zeggen?

00:04:24 Femke van de Plas (Vertrouwenspersoon ZLTO): Wat je eigenlijk ziet is dat je vooral de boer op moet gaan. Je moet in verbinding komen met die boeren en tuinders en dat is niet door een loket te openen, maar echt naar hen toe te gaan en in gesprek te gaan. Dus echt op het erf bij hen aan tafel te gaan zitten. Dat is eigenlijk wat het allerbelangrijkste is.

00:04:48 Presentator Ewout de Bruijn: En hoor je dan meteen de dingen die spelen?

00:04:51 Femke van de Plas (Vertrouwenspersoon ZLTO): Niet meteen, maar als je echt hen laat praten, de tijd ervoor neemt, dat je eigenlijk ook laat zien dat je begrip hebt voor hun situatie, dan komen de verhalen. En ook als ze echt het gevoel hebben dat ze het kunnen vertellen zonder dat het meteen naar hen herleidbaar is of dat je er meteen iets mee gaat doen richting de instanties. Ja, dan vertellen ze het.

00:05:20 Presentator Ewout de Bruijn: Ja, want daar zit kennelijk toch een angst?

00:05:21 Femke van de Plas (Vertrouwenspersoon ZLTO): Ja, daar zit een angst en dat krijgen we ook eigenlijk expliciet terug in alle gesprekken. Dan vraag ik bijvoorbeeld: 'Nou, waarom heb je dit bijvoorbeeld niet eerder gemeld'? 'Ja, ik wil niet dat dit tot mij herleidbaar is'. Dat is eigenlijk de kern. Dat is echt de grootste angst. We hebben nu ook heel veel awareness campagnes gehad op signalen van drugslabs et cetera. Nou, dat weten ze eigenlijk over het algemeen wel. Ze weten echt wel waar ze op moeten letten, Maar ze vinden het gewoon heel angstig om daadwerkelijk te melden, omdat ze ook niet weten hoe alle procedures, bijvoorbeeld bij justitie, in elkaar zitten en daar ook echt argwaan bij hebben.

00:06:03 Presentator Ewout de Bruijn: Maar goed, je zit aan tafel bij een ondernemer, bij een agrariër. Hoe pak je dat aan? Om dan toch dat vertrouwen te winnen en toch die feiten en die signalen boven tafel te krijgen?

00:06:18 Femke van de Plas (Vertrouwenspersoon ZLTO): Wat we bijvoorbeeld wel vaker doen, is in een gebied een rondje gaan lopen waar net bijvoorbeeld een hennepkwekerij is ontdekt, of net een drugslab is ontdekt, en vanuit daar het gesprek aangaan met boeren en tuinders. Dan zie je eigenlijk al dat ook meteen boeren en tuinders naar buiten komen, als je daar rondloopt. 'Hoi, wat komen jullie doen'? En als je dan vanuit die hoedanigheid dat gesprek aangaat, 'er is hier net in de buurt een drugslab opgerold, wat heb je daarvan gezien?', en vanuit daar dat gesprek aangaat, dan hoor je heel veel en dan hoor je ook veel meer dan dat ene geval eigenlijk. Dan vertellen ze je hele concrete dingen. Als je dan de vraag stelt 'kunnen we dat ook formeel maken?', dan deinzen ze eigenlijk heel vaak terug. Wat op zich ook niet heel erg is, want we kunnen ook vanuit hier dingen gaan doen. En ik heb natuurlijk een vertrouwensfunctie dus wat ik wel ook heel erg meeneem in het gesprek is: ik neem geen enkele stap zonder dat ik je daarover informeer en zonder dat je daar ook toestemming voor geeft.

00:07:22 Presentator Ewout de Bruijn: Er is een drugslab opgerold, er is een hennepkwekerij opgerold. Mensen vertellen dan de dingen die hier gebeuren. Wat vertellen ze dan? Wat gebeurt er?

00:07:32 Femke van de Plas (Vertrouwenspersoon ZLTO): Ze vertellen bijvoorbeeld dat ze benaderd zijn. Of dat ze echt wel weet hebben van iets dat bij de buurman echt niet-pluis was, dat ze daar weinig contact mee hadden bijvoorbeeld en ook moeilijk contact konden krijgen. Dat diegene die bijvoorbeeld zo'n lab heeft bijvoorbeeld ook meer zijn land afgeschermd heeft, op verschillende manieren. Al dat soort verhalen. Of dat er bijvoorbeeld verderop toch wel vaak drugs gehandeld wordt in het buitengebied. We zien dat de sociale controle in het buitengebied zelf vrij groot is. Vaak weten boeren en tuinders ook bijvoorbeeld dat er ergens iemand is komen wonen van buiten. Ze weten echt wel bijvoorbeeld dat er vaak busjes af- en aanrijden. Al dat soort signalen weten ze eigenlijk best wel. Wat we ook bijvoorbeeld zagen: waar vooral tuinders zijn, daar rijden al heel veel busjes af en aan, bijvoorbeeld om planten en bloemen heen en weer te rijden. Daar hoef je bijvoorbeeld niet 's nachts bewegingen te zien. Want overdag zijn er al genoeg bewegingen om de drugs bijvoorbeeld in te vervoeren.

00:08:43 Presentator Ewout de Bruijn: Dan wordt het verstopt in de reguliere transporten?

00:08:47 Femke van de Plas (Vertrouwenspersoon ZLTO): Ja. Je ziet dus ook dat bloemen en planten en zo, die worden ook als deklading gebruikt voor internationale drugstransporten et cetera. Dus ook daar zie je verwevenheid, zeg maar. Of kwetsbaarheid.

00:09:05 Presentator Ewout de Bruijn: Als je je schuur verhuurt, waar moet je dan aan denken? Wat voor bedrag krijg je dan?

00:09:09 Femke van de Plas (Vertrouwenspersoon ZLTO): Dan moeten we dus eigenlijk meer de casuïstiek in. En daar staan we eigenlijk nu, om dat meer te gaan doen, om ook echt bij die specifieke gevallen echt te gaan kijken: hoeveel krijg je dan? Maar dat is ook afhankelijk van hoe de werkwijze van de crimineel is geweest. Want ook daar zien we verschillen. Je ziet bijvoorbeeld criminelen die gewoon zelf een oude boerderij opkopen. We zien inderdaad criminelen die boeren en tuinders benaderen om bij hen een schuur te huren. En ook dat gaat op meerdere manieren. Dus bijvoorbeeld heel vriendschappelijk echt bouwen aan vertrouwen, dat de criminelen een normale prijs betalen voor huur van de schuur. En wij zien inderdaad ook wel criminelen die zeggen: 'Hé, zou je niet gewoon willen meewerken, want ik wil hier een schuur huren'. En dan gaat het inderdaad om hoge bedragen.

00:09:59 Presentator Ewout de Bruijn: Ik kan me ook voorstellen dat je in eerste instantie als boer, als tuinder denkt: 'ik heb het niet breed en het is aantrekkelijk als ik 10.000 euro per maand krijg of 20'. Maar dat je op een later moment, als je merkt dat het dorp en de omgeving het ook doorheeft, dat je daar toch van schrikt en er uit wil stappen.

00:10:15 Femke van de Plas (Vertrouwenspersoon ZLTO): Ja, als je eenmaal ja zegt, kan je dus niet meer terug. Dat is eigenlijk ook wat je ziet, wat je terughoort van boeren en tuinders. Alle campagnes zijn daarop gericht. Nee zeggen lukt dus niet meer, op zo'n moment. En ook daar zijn we naar aan het kijken, of we daar iets kunnen doen. Dat is ook mede de reden van deze functie, deze vertrouwenspersoonfunctie.

00:10:35 Presentator Ewout de Bruijn: Nou is wel jullie ervaring, als je dan maar als ZLTO, politie en justitie aanwezig bent in zo'n gebied, zonder dat je dan heel veel oprolt, dat dat toch weer een soort middel kan zijn om de criminaliteit daar buiten de deur te houden.

00:10:51 Femke van de Plas (Vertrouwenspersoon ZLTO): Ja. Wat je dus ziet is dat, als je als overheid geregeld bijvoorbeeld controles in het buitengebied doet, dat eigenlijk wel heel erg gewaardeerd wordt door veel boeren en tuinders. Want dat maakt ook, als er bijvoorbeeld weer iemand langskomt, 'mag ik jouw schuur huren?', wat je niet helemaal vertrouwt, dat je daar ook eerder nee tegen kan zeggen. Want dan kan je dus zeggen: 'nou, je weet, het stond in de krant, ze komen hier geregeld langs als overheid met controles. Dus ik zou in een ander gebied gaan zitten'.

00:11:29 Presentator Ewout de Bruijn: Femke van de Plas van de land- en tuinbouworganisatie ZLTO. Ze werkt nauw samen met het Openbaar Ministerie en de politie. Signalen van ondermijning worden gezamenlijk beoordeeld en waar nodig ook aangepakt. Ondertussen rijd ik met politieagent Rick Pagie nog steeds in het buitengebied bij Tilburg. Het bestelbusje dat we achtervolgen, krijgt van Pagie een stopteken.

00:11:54 Het geluid van het stopteken is te horen. De gordels klikken los en Rick Pagie stapt samen met Ewout de Bruijn de auto uit.

00:12:10 Politieagent Rick Pagie: Dag mevrouw, mag ik uw rij- en kentekenbewijs alstublieft? De reden dat ik u even langs de kant zet, is dat u in een busje rijdt in een buitengebied en dat ik even wil kijken wie erin rijdt en wat erin ligt. Dank u wel. Komt u hier vandaan?

00:12:22 Bestuurder bestelbusje: Ik woon hier op de hoek.

00:12:22 Politieagent Rick Pagie: Nou, kijk aan. Mag ik even een blik werpen achterin de auto?

00:12:28 Bestuurder bestelbusje: Ik moet onderweg naar ons horecabedrijf. Ik heb net een bestelling opgehaald dus kijk maar even.

00:12:32 Politieagent Rick Pagie: Oké, nou, we gaan het zien. (De deuren van het bestelbusje worden geopend en na controle weer gesloten). Nee, niks aan de hand. Gecontroleerd en op grond van de wegenverkeerswet doen we dat dan hé. We kijken of alles klopt. Rijbewijs, kentekenbewijs, met toestemming in de laadruimte mogen kijken. Dat konden we ook zo door het raam zien. Dus geen bijzonderheden.

00:12:55 Presentator Ewout de Bruijn: Mevrouw, u zei eigenlijk ook net: 'ik ben eigenlijk ook wel blij dat hier zo gecontroleerd wordt. Want ik woon hier in het buitengebied en ik zie van alles.

00:13:03 Bestuurder bestelbusje: Precies. Ja, er is iedere keer toch wel iets aan de hand hier. Zeker wel.

00:13:08 Presentator Ewout de Bruijn: En wat zijn dat dan voor dingen? Wat zie je hier als je hier woont en rijdt?

00:13:12 Bestuurder bestelbusje: Nou, af en toe echt ongure types die hier voorbij komen rijden. Een aantal keren heel langzaam en echt allemaal binnenkijken. Maar ook die hier 's nachts staan en als ik dan thuiskom bijvoorbeeld als ik ergens geweest ben, dan zie ik daar een busje staan of een auto staan en dan denk ik: wat doe die hier zo, midden in de nacht? Heel veel mensen zeggen tegen mij: 'ben jij niet bang'? Want het is hier zo donker. Er is hier geen één lantaarnpaal. Het is hier echt aardedonker. Maar ik ben echt nooit bang.

00:13:34 Presentator Ewout de Bruijn: Ook niet met al die ongure types hier op straat?

00:13:42 Bestuurder bestelbusje: Nee, ik ben niet zo bang aangelegd. (Verteld ze een beetje lachend)

00:13:46 Presentator Ewout de Bruijn: Dit was een podcast van het ministerie van Justitie en Veiligheid over het brede offensief tegen de georganiseerde misdaad. Wil je meer weten over ondermijning, kijk dan op Nederlandtegengeorganiseerdemisdaad.nl. En heb je het idee dat bij jou in de buurt ook sprake is van ondermijning, bel dan met Meld Misdaad Anoniem op telefoonnummer 0800 7000.